Sülasi Mücerred Mastarlar Kalıpları, İsm-i Fâil ve İsm-i Mef'ûl Örnekleri

Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Ekler kelimenin sonuna getirilerek yeni kelimeler oluşturulur. Yapım ekleri kelimelerin anlamlarını değiştirirken çekim ekleri kelimenin anlamını değiştirmez. Yapım ekleri örnekleri: 

Say+gı fiilden isim yapma

yürü+t- fiilden fiil yapma

kömür+lük isimden isim yapma

kök+leş- isimden fiil yapma

Ancak çekim ekleri yapım ekleri gibi kelimenin anlamını değiştirmez. 

Kaleden aşağıya indik.

Burada bir kural olarak kelime kökünden sonra önce yapım eki sonra çekim eki geldiği bilinmelidir:

Kulak+lık+ın fiyatı çok pahalıymış.

Kulak                +lık                +    ın

kelime kökü   +yapım eki        +    çekim eki

Türkçenin doğal yapısı içinde kelimelere getirilen yapım ve çekim ekleri hep kelimenin sonunda yer alır.

Bir imparatorluk dili olan Türkçe, birçok dili etkilemiş ve birçok dilden de etkilenmiştir. Arapçadan Farsçaya, Rumcadan İngilizceye, Almancadan Ermenice birçok dil Türkçeyi hem etkilemiş hem de Türkçeden etkilenmiştir. Tarihin farklı dönemlerinde gerçekleşen bu etkilerin bütün izlerini takip etmek mümkün değildir. Bazı örnekler:

eşarp (Fransızca) 

aferin (Farsça)

fener (Rumca)

dekan (Almanca)

tekvando (Korece)

kariyer (İngilizce)

vatan (Arapça)

Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Başka dillerden Türkçeye geçen kelime sayıları bu konuda bir fikir verebilir:

Dil	Türkçeye Geçen kelime sayısı
Arapça	6467
Fransızca	5253
Farsça	1359
İngilizce	485
Rumca	400
Almanca	98
İtalyanca	89

Bu etkileme ve etkilenmeler sadece kelime düzeyinde olmamıştır. Türkçede kelime başında ek pekiştirme sıfatlarında gelir. "Beyaz" kelimesinde anlamı pekiştirmek için başa pekiştirme eklerini getiririz: 

Bembeyaz pamuktan eser kalmamıştı.

Ama bu cümleye benzer yapılar başka dillerden Türkçeye geçmiştir: 

Bi-çare çocuk nereye baksa, neyi görse annesini hatırlıyordu. (Farsça)

Zehirin panzehiri nedir? (pad-zehr) (Farsça)

Her fikri antiteziyle düşünmek sizi zenginleştirebilir.   (antithese-Fransızca/Yunanca)

Türkçeyi en çok etkileyen dillerden biri de Arapçadır. Arapça uzun ünlülerden, çoğullara, birleşik fiillerden işteşlik fiillerine kadar birçok noktada Türkçeyi etkilemiştir. Türkçenin diğer diller üzerindeki etkisi bu yazının konusu olmadığı için Türkçeyi etkileyen örnekler üzerinden yazı devam edecektir. Mesela Türkçe kurallara göre 

Hayvanlar bahçesine gittik. daha doğrudur. Ancak Türkçede 

Hayvanat bahçesine gittik. yapısı kullanılır. Bunun sebebi Arapçanın Türkçe üzerindeki etkisidir. Bazı kelimeler Türkçede Arapça çoğul yapılara göre kullanılır. (İhracat, ithalat, harekat...)

İsm-i fail ve ism-i mefule geçmeden önce Arapça bazı istisnalar hariç (illetli harfler meselesi) kelime köklerindeki sessiz harfler korunarak kelimeler yapım eki alır ve kelimeler anlamlarını değiştirir. Bir örnek: 

Bu yazıda Arapçadan Türkçeye geçen ism-i fail ve ism-i mef'ul yapılar anlatılacaktır. Arapça, bükümlü bir dil olduğu için ek görevi gören harfler kelimenin başına, ortasına ve sonuna gelebilir. Öncelikle Arapça Sülasi Mücerred Mastar Kalıpları şu vezinlerde bulunabilir:

Sülasi Mücerred Mastar Kalıpları

فَعَلْ-فعل	فُعْل-فعل	فِعْلْ- فعل	فَعْلْ-فعل
Fa’al	Fu’l	Fi’l	Fa’l
فُعُلْ-فعل	فُعْلَة-فعلت	فِعْلَةْ-فعلت	فَعْلَةْ-فعلت
Fu’ul	Fu’let	Fi’let	Fa’let
فِعْلَانْ-فعلان	فِعَالَتْ-فعالت	فِعَالْ-فعال	فُعُولَتْ-فعولت
Fi’lân	Fi’âlet	Fi’âl	Fu’ûlet
	تَفْعَالْ-تفعال	فَعَلَانْ-فعلان	فُعْلَانْ-فعلان
	Tef’al	Fa’alân	Fu’lân

Bu sülasi mücerred mastar formunda gelen kelimeler, şu harfleri alarak anlamlarını değiştirir. Bu harfler Arapça kelimelerde yapım eki görevinde kullanılır:

Zaid harfler olarak bilinen bu harfler kelimelerin anlamlarını değiştirir. Bu harfleri şu şekilde formülize edip ezberlemek mümkündür: EVET YASEMİN

Zaid harfler genel olarak şu örneklerdeki gibi bulunur:

Aşağıda Sülasi Mücerred Mastar bir kelimenin aldığı zaid harf veya harflerle ism-i fâil ve ism-i mef'ûl yapımı gösterilmiştir. Örnekte "feth" kelimesi kullanılmıştır. Bu kelimenin sağ tarafta verilen vezinlere göre vezni fa'l'dir. 

f        e        t        h

f        a        '        l

Örnekte görüldüğü gibi sülasi mücerred kelimelerin üç sessiz harfi vardır. Bu üç temel harf vezindeki üç temel harfin yerine konur. Kelime,  ism-i fail yapılacaksa birinci temel harften sonra tıpkı vezindeki gibi bir elif harfi getirilir. Böylece mastar kelime ism-i fail veznine girer ve anlamca da onun gibi olur. İsm-i meful yapılacaksa yine mastar vezindeki gibi başa mim harfi ve sondan ikinci harfe vav harfi getirilerek örnekteki gibi yapılır:

Aşağıda kelimenin vezni, mastarı ve kelimelerin ism-i fail ve ism-i meful olarak kazandıkları yeni anlamları bu değişimi daha net anlatacaktır:

Fâ'il ve mef'ul kavramlarını şu örnek üzerinde daha ne görülebilir:

Başka örnekler ve kazandıkları anlamlar:

Burada bilinmesi gereken bir başka durum her mastar her vezne girebilse bile anlamlı olmayabilir ve kelime kullanılmıyor olabilir. Türkçe üzerinden üzerinden bir örnek durumu anlatabilir:

derin+lik

eşek+lik

kalorifer+lik

ordu+luk

Aşağıdaki örneklerde mastar doğru vezne giren ama kullanılmayan ism-i meful ve ism-i fail örnekleri verilmiştir:

Özet

Türkçe başka dilleri etkilemiş ve başka dillerden etkilenmiştir. Arapça bu dillerden biridir. Arapça bükümlü bir dil olduğu için Türkçeyi etkilerken aynı zamanda Türkçenin yapısında da farklılaşmaya sebep olmuştur. Arapça ism-i fail ve ism-i mef'ul yapıları Türkçede bolca kullanılır ve vezinleri vardır. Sülasi mücerred mastarlar, zaid harflerle ism-i fail ve ism-i mef'ul yapılır. İsm-i fail (fâ'il-فاعل) vezninde, ism-i mef'ul (mef'ûl-مفعول) veznindedir. Zaid harfler Türkçedeki yapım eklerinin bir kısmını karşılar. 

Ekler

Aşağıdaki kelimelerin yukarıdaki hangi vezne ait olduğunu bulabilir misiniz? Tabloyu test olarak çözmek isterseniz:

Sülasi Mücerret Mastar Testi (Osmanlı Türkçesi / Osmanlıca)

5 bölüm 50 soru 500 puanlık test için tıklayınız.

جذبه	sirkat	كفر	taleb	gurûr	غرور	صحبت	ülfet
cedel	كرم	فكر	zulm	bahs	رحمت	rızk	طلوع
maraz	emr	hükm	ظلم	فكرت	şirk	جدل	gurbet
اذن	cehl	وعظ	hüsn	حكم	رزق	cezbe	kerem
nehy	نعمت	ni’met	قطع	fikr	hizmet	tevbe	şöhret
جهل	قتل	zevk	نهى	zikr	بحث	شرك	شهرت
katl	خذمت	‘izn	şi’r	حلم	‘ilm	kat’	نصرت
حسن	ذكر	ذوق	hamle	عمر	hilm	شكر	الفت
امر	va’z	hikmet	علم	حمله	شعر	şükr	غربت
‘ömr	صبر	طلب	nush	küfr	نصح	مرض	سكوت
gurûb	حكمت	tulû’	gayret	سرقت	rukû’	kesret	nusret
şirket	شركت	غر وب	صنعت	sabr	zuhûr	sanat	sükut
ركوع	fikret	غيرت	كثرت	sohbet	توبه	rahmet	ظهور

Diğer testler için:

Osmanlıca / Osmanlı Türkçesi Kelime Okuma Egzersizleri Kısa Yanıtlı (Soru Arap alfabesiyle cevaplar Latin alfabesiyle İngilizce=Ottoman-English)

Birinci Test (30 soru 300 puan)
Linki paylaşmak isterseniz: https://goo.gl/forms/7HvwkKT91UHWXxDI3

Osmanlıca / Osmanlı Türkçesi Kelime Okuma Egzersizleri Kısa Yanıtlı (Soru Arap alfabesiyle cevaplar Latin alfabesiyle, Türkçe)

Birinci Test (10 soru 100 puan)
Linki paylaşmak isterseniz: https://goo.gl/forms/GOrFQwLcvVv7vnzA3

İkinci Test (10 soru 100 puan)
Linki paylaşmak isterseniz: https://goo.gl/forms/8E6USdMFWWCvi8Vm2


Üçüncü Test

https://forms.gle/GwDThNkmHSL7HYnSA

Dördüncü Test - Namık Kemal - Vatan yahut Silistre'den kelimeler

https://forms.gle/k7tS1gHqhRqbw9vC8