Tahsin Ömer’e göre Arapların sağdan, Latinlerin soldan yazmasının nedeni nedir?

1923’te Arap harflerinin yerine gelecek alfabenin tartışıldığı günlerde 40 sayfalık bir risale yazan Tahsin Ömer’e göre Arapların sağdan, Latinlerin soldan yazmasının nedeni nedir?

‘ARABLARIN SAĞDAN VE LATİNLERİN SOLDAN YAZMALARININ SEBEB VE HİKMETİ‘İbrânîler ve Finikeliler gibi ‘ırk-ı Sâmîye (Race sémitique) mensûb olan ‘Arablar pek eski zamânlardan beri sol tarafı dâ’imâ meş’ûm ‘addetmişlerdir. Bir ‘Arab hânesinden sokağa çıkar iken ilk adımını soldan atmaz, sol eliyle yemek yemez, yatakdan kalkarken sol tarafdan kalkmaz. İşte ‘aynı sebebden dolayı yazılarını da soldan yazmayıp sağdan yazmışlardır. Hâlbuki ‘ırken, lisânen ‘Arablardan büsbütün farklı olan Yunanlılarla Avrupalılar nazarında sağ ve sol tarafın ehemmiyeti yokdur. Bu milletlerin sağ tarafdan yazmayıp sol tarafdan yazmalarında esâsen bir hikmet mevcûddur. Çünkü yazı yazacak olan sağ kolun kânûn-ı tabî‘at muktezâsı olarak soldan sağa doğru gitdikce mütezâyid bir zâviye teşkîl ederek açıldığı ma‘lûmdur. Kolu vücuddan sağa toğru uzaklaşdırıb müte‘âkiben sola ‘avdet sûretiyle de yazı yazılması ‘Arablarda olduğu gibi mümkündür. Fakat îcâbât-ı tabî‘iyeye muvâfık değildir. Yazı husûsunda ‘Arab ve Latinlerin kullandıkları kalemin cins ve mâhiyeti de [39] sağlık ve solluk mes’elesinde ihtimâl ki az çok bir rol oynamışdır. ‘Arabların kalemleri sıcak iklîmlerde yetişen bir nev‘-i kamış olup bizâtihi mukâvemetli ve sath-ı hâricîsi mücellâ ve sath-ı dâhilîsi mürekkeb emmeğe müsâ‘id olacak derecede mesâmmâtlıdır. Bu kalem ile sağ cihetden ‘amûdî ve ufkî şekillerin yazılması mümkündür. Hâlbuki Avrupa iklîmi bu cins kalem yetişdirmeğe müsâ‘id olmadığından dolayı Avrupalılar pek eski zamanlardan bed’an ile çelik kalem uçlarının bir ‘asır mukaddem îcâdına kadar kalem makâmında kaz tüyü kullanmışlardır. Bizâtihi mukâvemetden mahrûm ve içi dışı mücellâ hafîf bir madde olan kaz tüyü ile sağ tarafdan yazmak îcâb etse ‘amûdî çizgilerin esnâ-yı tahrîrinde kalemden mürekkebin sür‘atle akarak kâğıdı telvîs edeceği der-kârdır. Hâlbuki sol tarafdan kaz tüyüne mâ’il bir vaz‘iyet ve îcâbı kadar tazyîk verilmekle bu mahzûr da kendiliğinden sâkıt olur. El-hâsıl ‘Arablar yazılarını Finikeliler ve ‘İbrânîler gibi şe’âmet mülâhazasına mebnî soldan yazmayıp sağdan yazmak mecbûriyetinde bulunmuşlar Avrupalılar ise kânûn-ı tabî‘at ahkâmına ve bir de kalemlerinin îcâbâtına tevfîk hareket ederek soldan yazmak usûlünü ihtiyâr etmişlerdir.

…

Ünlülerin nasıl gösterileceğini belirttikten sonra ise her ikisi de Finike yazısından ortaya çıkmış olan Arap harfleri ile Latin harflerinin niçin farklı yönlerden başlamak suretiyle yazıldığını “Arabların Sağdan ve Latinlerin Soldan Yazmalarının Sebeb ve Hikmeti” başlığı altında değerlendirmiştir. Tahsin Ömer bunun hikmetini şöyle açıklar: “İbraniler ve Finikeliler gibi Sami ırkına mensup olan Araplar çok eski zamanlardan beri sol tarafı daima uğursuz addetmişlerdir. Bir Arap, evinden sokağa çıkarken ilk adımını soldan atmaz, sol eliyle yemek yemez, yataktan kalkarken sol taraftan kalkmaz. İşte aynı sebepten ötürü yazılarını da soldan yazmayıp sağdan yazmışlardır. Hâlbuki ırken ve lisanen Araplardan tamamıyla farklı olan Yunanlılar ve Avrupalılar nazarında sağ ve sol tarafın önemi yoktur. Bu milletlerin sağ taraftan değil de sol taraftan yazmalarında esasen bir hikmet mevcuttur. Çünkü yazı yazacak olan sağ kolun tabiat gereği soldan sağa doğru gittikçe açılan bir açı teşkil edeceği malumdur. Kolu vücuttan sağa doğru uzaklaştırıp müteakiben sola yönelme suretiyle de yazı yazılması Araplarda olduğu gibi mümkündür. Fakat tabii gerekliliklere uygun değildir. Ayrıca yazı hususunda Arap ve Latinlerin kullandıkları kalemin cins ve mahiyeti de sağlık ve solluk meselesinde ihtimal ki az da olsa bir rol oynamıştır. Arapların kalemleri sıcak iklimlerde yetişen bir kamış türü olup dayanaklı, dış yüzeyi cilalı ve iç kısmı ise mürekkep emmeye müsait olacak şekilde gözeneklidir. Bu kalem ile sağ taraftan amûdî ve ufkî şekillerin yazılması mümkündür. Hâlbuki Avrupa iklimi bu cins kalem yetiştirmeye müsait olmadığından Avrupalılar pek eski zamanlardan başlayarak çelik kalem uçlarının bir asır önce icadına kadar kalem yerine kaz tüyü kullanmışlardır. Sağlamlıktan uzak, içi ve dışı cilalı hafif bir madde olan kaz tüyü ile sağ taraftan yazmak gerekirse dikey çizgilerin yazılışı esnasında mürekkebin kalemden hızlıca akarak kâğıdı kirleteceği âşikârdır. Hâlbuki sol taraftan kaz tüyüne, meyilli olacak bir surette ve gerektiği kadar bastırmakla bu mahzur da kendiliğinden ortadan kalkmış olur. Kısacası Araplar yazılarını Finikeliler ve İbraniler gibi uğursuzluk mülahazasından hareketle soldan yazmayıp sağdan yazmak mecburiyetinde bulunmuşlar, Avrupalılar ise tabiat kanunları gereği ve bir de kalemlerinin gerekliliklerine uygun olarak soldan yazmak usulünü tercih etmişlerdir.”

Kaynakça

İpek, A. (2017). Türk Harf Devrimi Öncesi Bir Alfabe Önerisi: İlmî Ve Tarihî Esaslara Nazaran Harflerimiz Latin Harflerinin Aynıdır Adlı Eser. SEFAD , 19-44.