Müverrih Süruri: Ebced Hesabının ve Tarih Düşürmenin Ağası

 

Süruri kimdir?

Adanalıdır. Asıl adı Mustafa Sururi'dir. Babası Hafız Musa’dır. Baba tarafından Hz. Peygamber soyundan geldiği rivayet edildiği için seyyit denmiştir. 20 yaşında şiire başladı. Yetenekli olduğu için 1779’da Yahya Tevfik Efendi onu İstanbul’a götürdü. Önce Hüzni mahlasını kullandı. Hezeliyat’ta Hevai mahlasını tercih etti. TahirülMevlevi’ye göre İstanbul’a gelince Tevfik Efendi ona Süruri mahlasını verdi.

Süruri ne demek?

Sürur; sevinç, neşe, mutluluk anlamlarına gelir. Sürurî ifadesi ise sevince ait, neşeli, mutlu anlamlarına gelir. Kelimenin sonunda yer alan î harfe kelimeye -lı,-li, -lu, -lü gibi anlamlar katar ve kelimenin neyle ilgili olduğunu ifade eder.

İstanbul’da önce Şeyhülislam Esadefendizade Mehmed Şerif’in yanında müderrislik stajı için mülazım oldu. Mülazemeti uzun sürünce devrin sadrazam (Silahdar Karavezir Seyyid Mehmed Paşa olabilir) ve şeyhülislamına (Mehmet Şerif Efendi veya Seyit İbrahim Efendi) fakirlikten yakınan manzumeler gönderdi. 1781’de Anadolu Sadaret Kaleminden kadılığa geçti. Ayrıca 1782’de Sadrazam Yeğen Mehmet Paşa kendisine Babıali’de 12 kuruş ücretle duaguluk (dua okuyuculuğu) görevi verdi. 1788 sonrası bir zamanda Sünbülzade Vehbi’nin kethüdası olarak Zağra’ya gitmiş ancak onunla geçinememiştir. Hatimetü’ş-Şuara’da Fatin Efendi onun bir süre hapsedildiğini de yazar. Sünbülzade Vehbi İstanbul'da kendini şikayet edeceğini ima edince ona şöyle cevap yazmıştır:

NAZM 

Habsden kurtulup İstanbul’a varırsan eger 

Vehbiyâ atdıracaksın beni bahre hey’at 

(Ey Vehbi! Hapisten kurtulup İstanbul'a varınca beni denize attıracakmışsın heyhat!)

Geşti-i arz u vakârın karaya urdu senin 

Varsa aklın a cünüb var denize kendini at 

(Senin ağırbaşlılık ve istek gemin karaya vurdu. A cenabet, aklın varsa kendini denize at.)

1800’de Mostar kadısı olmuş sonra İstanbul’a dönmüştür. 1802’de 3. Selim’e sunduğu kaside ile Anadolu Kazaskerliği görevini aldı. Süruri üç defa evlendi. 2 Şubat 1814’de öldü. İzzet Molla onun ölümüne şu tarihi düşürdü:

Süruri-i müverrih kim uyurken bulmasa tarih

Gamından bir dahi varmazdı asla alem-i hâba

 

Teessüf eyleyip üstadına İzzet dedi tarih

Süruri’nin vefatı mucib-i hüzn oldu ahbaba

Süruri, tarih düşürmedeki maharetiyle meşhurdur. Her olaya tarih düşürebilen kalemi güçlü bir şairdir. Şiir tekniğine hakimdir. Sanat kaygısı taşımaz. Ancak duygu ve düşüncelerini kolayca şiire aktarabilir. Edirneli Nazmı, Bursalı Haşimi, Cinani gibi tarih düşürmede usta şairleri geçmiş, kendinden sonra gelenlere de üstünlük sağlamıştır. Tarih düşürmenin bütün türleri yanında birçok farklı şekilde tarih düşürmüş olan Süruri, hiciv ve hezle de meraklıdır.

 

Süruri Divanı

Divan:

1802’de Neşetengiz adıyla şiirlerini bir araya getiren Süruri yaptığı ikinci düzenlemeyle kitaptan bazı şiirleri çıkarmış kitaba bazı şiirler ekleyip şiirlerde değişiklik yapmıştır. 322 sayfalık bu Neşetengiz’in içinde 1719 tarih kıtası yer almaktadır. Yine Süruri’nin Süruri Mecmuasında yer alan başka tarih şiirleri de vardır. Divan’da 3. Selim için 32 kaside, 163 gazel, 17 kıta, matla ve tahmisler yer alır. Divan’ın üç nüshası bilinir.

Hezeliyat:

Hevai mahlasıyla yazılmıştır. 70 gazel, 110 tarih manzumesi, 260 kıta şaka, alay ve hicivlerden oluşan şiirler bulunur. Sünbülzade Vehbi ile şakalaştığı şiirleri bu kitaptadır.

Süruri Mecmuası:

Kendisine ait 1102 şiir yanında 247 şairden 2473 tarih mısrasını topladığı kitaptır.