Atabetü'l Hakayık Edip Ahmed Yükneki (Aybetü'l-Hakayık, Hibetül-Hakayık)

 EDİP AHMET YÜKNEKİ VE ATEBETÜ’L-HAKAYIK

Atabetü’l Hakayık (Hakikatlerin Eşiği), Edip Ahmet Yükneki’nin eseridir. Eser, bazı kaynaklarda Aybetü'l Hakayık, Hibetü'l Hakayık şeklinde kayıtlıdır.

Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar'a sunulmuştur. Bir nasihatname kitabı olan eser, ahlaki öğütler içeren didaktik bir eserdir. Eserde Edip Ahmet, İslami düşünce çerçevesinde ahlaklı insan olmayı anlatmıştır.

Eser, İslami dönem ürünlerinde görüldüğü gibi besmele ile başlar.

Manzum bir ürün olan Atebetü’l-Hakâyık’ta iki nazım birimi kullanılmıştır. Eserde beyit ve dörtlükler bulunur. 

Eserde Kuran-ı Kerim'den ayetler Hz. Peygamber'den hadislere yer verilir. Bu bölümler eserde kırmızı mürekkepli kalemle yazılmıştır. Eserin on beyitlik “tahmîd” (Allah’a övgü), ardından beş beyitlik “naat” (Peygamberi övme), beş beyitlik “Dört Sahabenin Övgüsü”, on dört beyitlik Emîr Dâd İspehsâlâr Bey’in methiyesi bölümleri ile altı beyitten oluşan sebeb-i telif bölümleri, İslam edebiyatları geleneği dairesinde sıralandığı gibi aynı gelenek dâhilinde beyit nazım birimi esasıyla kaleme alınmıştır. Ancak eserin asıl kısmı, müstakil dörtlüklerle yazılmıştır.

Eser 14 bölümdür. Beş bölüm giriş mesnevi şeklindedir. Sekiz bölümlük asıl konunun anlatıldığı bölüm aaba şeklinde kafiyeli dörtlüklerden oluşur. Eserin bitiş bölümü gazel şeklindedir. Cömertlik, doğruluk, ilim, iyilik, erdem ve alçakgönüllülüğün anlatıldığı eserde 40 beyit ve 101 dörtlükten bulunur:

a) Bilginin yararı ve bilgisizliğin zararı hakkında (12 dörtlük)

b) Dilin muhafazası hakkında (12 dörtlük)

c) Dünyanın dönekliği hakkında (12 dörtlük)

d) Cömertliğin methi, hasisliğin zemmi hakkında (10 dörtlük)

e) Tevazu ve kibir hakkında (7 dörtlük)

f) Harislik hakkında (6 dörtlük)

g) Kerem, hilm ve diğer iyilikler hakkında (16 dörtlük)

h) Zamanenin bozukluğu hakkında (21 dörtlük)

ı) Kitap sahibinin özrü hakkında (5 dörtlük)

Geçiş dönemi ürünleri genel karakteri aruz ve hece beraberliği bu eserde de görülür. Aruzla yazılan bölümler aruzun feûlün feûlün feûlün feul kalıbıyla yazılmıştır. Dörtlükler ise mani kafiye tipiyle (aaba) yazılmıştır. Eser Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır. Eserde Arapça ve Farsça kelimeler bolca bulunur.

Eserin Uygur ve Arap harfleriyle nüshaları mevcuttur. Eser, Hakaniye-Karahanlı-Çağatay Türkçesi özellikleri gösterir.