Türkçede Düzeltme İşareti-Şapka kaldırıldı mı? (Türk Dil Kurumuna Göre)

Çok sık karşılaşılan tartışmalardan biri Düzeltme İşareti  diğer adıyla Şapka’nın Türkçede kullanımının kaldırılıp kaldırılmadığıdır. Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan İmla Klavuzu bu soruya çok net cevap veriyor:

Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için, okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur: adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); alim (her şeyi bilen), âlim (bilgin); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hakim (hikmet sahibi), hâkim (yargıç); hal (pazar yeri), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu).

UYARI : Katil (< katl = öldürme) ve kadir (< kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (< ka:dir = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.

 Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelime ve eklerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, ordugâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım, mahkûm, mekân, mezkûr, sükûn, sükût. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki.

Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır. Böylece (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk'ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) gibi anlamları farklı kelimelerin karıştırılması da önlenmiş olur. Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik.

Özetlenirse, yazılışı karışan kelimelerde (adet-âdet), ince g, k ünsüzlerinden sonra (yadigâr, kâğıt) ve nispet i’si ile iyelik ekinin karışmasını önlemek için (İslam dini-dinî bilgiler) şapka-düzeltme işareti konmalıdır.

Temel Yeterlilik Türkçe 2017 Düzeltme İşareti Sorusu

ÖSYM düzeltme işaretini Temel Yeterlilik Sınavı'nda soru olarak öğrencilere yöneltti:

Yükseköğretim Kurumları Sınavı Birinci Oturum Türkçe Sorusu (TYT-2017)

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde düzeltme işareti (^) yanlış kullanılmıştır?

A) Bundan yirmi yıl önce söylediklerini düşündükçe hâlâ canım yanıyor.
(Yazılışları bir, okunuş ve anlamları farklı olan kelimeleri ayırt etmek için: hala-hâlâ)


B) Uzun bir hikâye okumaktansa birkaç şiir okumayı yeğlerim.
(Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelime ve eklerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur. hiKÂye)


C) Yıllardır bir reklâm ajansında çalışan kızı bu yıl iş değiştirmiş. (Cevap C)


D) Resmî işlemlerin, planladığınızdan fazla zaman alacağını düşünüyorum.
(Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır. İki cümle:
Resmi bana ver. /Resmî işlerim var.-resmiyete ait)


E) Kâğıt tüketimini sınırlamak doğayı korumak için atılacak önemli bir adımdır
(Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelime ve eklerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur. kâğıt)