Kelime türleri içinde fiiller yapı bakımından incelendiğinde, fiiller üç
kategoride incelenir:
1) BASİT
Koş-, gez-, yürü-, uyu-, dinle-, sev-, ağla-…
2) TÜREMİŞ
Koş-tur-, gez-dir-, yürü-t-, dinle-t-, sev-in-, ağla-t-…
3) BİRLEŞİK FİİLLER
Birleşik fiiller, birden fazla kelimeyle kurulur ve üç farklı şekilde
oluşturulur:
a) Kurallı birleşik fiiller
İki farklı fiil bir araya gelir. Asıl iş ilk kelimede, yardımcı fiil, diğer
anlamları ekler.
Fiil+yardımcı fiil :
gül-ebil-, gez-edur-, in-iver-
Fiil ile yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller dört
çeşittir: yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma.
Yeterlik fiili fiil köküne uyuma göre –abil-, -ebil- ekleri
getirilerek gücü yetme, takati olma, başarma, üstesinden gelme gibi anlamlar
katar.
Sonunda programı güncelle(y)ebilmiş.
Dövizi bozdurabildim.
Tezlik fiili ise fiil köküne getirilen –iver-, -ıver-,
-uver-, -üver- ekleri getirilerek yapılır. Cümleye çabucak, birdenbire,
rahatlıkla, kolaylıkla, birdenbire, aniden gibi anlamlar katar.
Rejimdeydim ama çikolatayı görünce yiyiverdim.
Annesi gelinceye kadar çocuğa bakıverdik.
Ne oldu bilmiyorum, içim geçivermiş, uyuyuvermişim.
Onu birden karşımda görüverince, aklım başından gidiverdi.
Sürerlilik fiilinde ise –edur, -adur-; -ekal-, -akal-;
-egel-, -agel-; -egit-, -agit gibi ekler kullanılır. Ek cümleye işin devam
ettiği, hareketin sürdüğü anlamlarını katar.
Sen bekleyedur
sen de şunu yapadur, ben geliyorum.
Tektaşımı onun parmağında görünce kalakaldım.
Birden “Seni sevmiyorum.” deyince bakakaldım.
Öteden beri söylenegeldiğine
göre, burada yatır varmış.
Yaklaşma fiili de “neredeyse, az kalsın” gibi anlam
yüklediği fiilin gerçekleşmediğini belirtir. Fiile getirilen –eyaz-, -ayaz-
ekleriyle yapılır.
Tamirci camdan o kadar sarktı ki düşeyazdı.
b) Etmek, eylemek, olmak, kılmak gibi yardımcı fiillerle kurulan birleşik
fiiller
Yardımcı fiil isim olan kelimeyi fiil formuna sokar:
İsim+yardımcı fiil :
tercih et-, hayran ol-, firar eyle-
c) Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller
Kulak as-, çantada keklik ol-, çam devir-, çamur at-, nal topla-, fink at-
Ayrı ve bitişik yazılan birleşik fiiller ya da birleşik fiillerin yazımı:
Yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiller (tercih etti.) ve anlamca kaynaşmış birleşik fiiller (.....babasının söylediklerine kulak asmadı.) ayrı yazılır. Kurallı birleşik fiiller (....bakaldı.) ve yardımcı eylemlerle kurulurken ses olayı olan fiiller (... zannetti./...sabıretti.) bitişik yazılır. Ayrıca öngörmek, başvurmak, elvermek, varsaymak, aşermek, alıkoymak, vazgeçmek fiilleri de yukarıdaki kurallardan bağımsız olarak her zaman bitişik yazılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı bekliyoruz.