Ayak taşı nedir, döşeme taşı ne demektir?

Ponza, sünger, topuk, nasır, hısır, köpük taşı denince akla ayak taşı gelebilir. Peki ayak taşı sadece ayaktaki nasırları temizlemek için mi vardır?

Diğer ayak taşlarının ilki biraz mimarîyle ilgili bir terim. Çokça insanın girip çıktığı yapılarda kapı eşiğine konulan sert taşa ayak taşı dendiğini biliyor muydunuz? Ama başka ayak taşları da var. Mesela okçuların ayak burunları dayadıklara taş da bu isimle anılıyor. Mezar taşlarının ayak ucuna konan taş, hela taşı bu anlamlarda kullanılıyor. İngilizcede “dalle stone, paving stone” şeklinde adlandırılan bu taşlar genel olarak döşeme taşıdır.

Başta İstanbul’un selatin (sultan) camilerinin girişlerini süsyelen rengarenk ayak taşlarının en büyük görevi, döşemenin en fazla kullanılan yerini korumaktır. Bu yüzden ayak taşları mermerden yapılmıştır. Dekoratif amaçlı kullanılanlarda ise bu sert taşlar, yapıların ortasına konmuş. Yine bu taşlarla uyum sağlayacak, şadırvan çevresinde veya avlunun farklı yerlerine yerleştirilen dörtgen, altıgen, daire şeklindeki granit taşların kırmızı, gri, siyah gibi renkleri görülebilir. Taşlar yekpare, blok şeklindedir. Bu taşların dışta kalan kısmı ayak taşı olarak kullanılırken içte kalan kısımları eşik olarak kullanılabilir.

Süleymaniye Camii, Selimiye Camii, Beyazıt Camii, Ayasofya Camii başta olmak üzere birçok mimari yapıda kullanılan ayak taşlarına bazen çeşitli şekiller işlenebilir. Mesela Evliya Çelebi Seyahatname’de Bizans döneminden kalan Ayasofya’daki haç işaretli ayak taşını tarif eder. Evliya Çelebi, taçkapı önünde yer alan 2,65 m. çapındaki, etrafı renkli mermer parçalarıyla çerçevelenip tezyin edilmiş kırmızı porfiritik granit ayak taşınının, “lâl renkli eşi bulunmaz bir somaki” şeklinde olduğunu söyler. Bu taş üzerine daha ayrıntılı bilgiler verdikten sonra söz konusu haçlı ayak taşına geçmekte ve hakkında, “yüzünde bir haç bulunduğu, ustanın kazımasına rağmen izinin hâlâ belli olduğu” açıklamasını yapmaktadır (Seyahatnâme, I, 153-154).

Ayak taşları Avrupa’daki gibi her zaman en sert inşaat taşlarından yapılması son zamanlarda terk edilmiştir. Harabe bölgelerinden veya dağlık alanlardan (Mısır, Avrupa) temin edilen taşların artık bulunamayışı veya getirilmesinin zor olması gibi sebeplerden bu gelenek biraz arka plana itilmiştir. Bugün binalarda ve mimari yapılarda ayak taşları yerini demir ızgaralara bırakmıştır.

Kaynak: İslam Ansiklopedisi (Ayak Taşı), Sargon Erdem