Masalın Özellikleri ve Bölümleri Nelerdir?

 

Masalların Şekil Özellikleri

1. Genellikle mensurdur. Bazı bölümler manzum olabilir.

2. Efsanelerden daha uzun, halk hikayesi ve destandan daha kısa anlatılardır.

3. Masallarda başlık, özel adlandırma yoktur. isimlendirme anlatıcı, derlemeci veya naşirler tarafından yapılır.

4. Masallarda formel denen kalıplaşmış ifadelere yer verilir. Bu formeller şu adlarla bilinir: Başlangıç formelleri, bağlayıcı-geçiş formelleri, benzer durum formelleri, bitiş formelleri 

5. Masallarda diğer halk edebiyatı ürünü atasözü, deyim, dua, beddua-kargış, mani gibi türlere rastlanır.

6. Birden fazla konu üzerine kurulan masallara ve birden fazla masalın birleştiği masallara rastlanabilir. Bir "çerçeve masal" içerisinde -tıpkı Binbir Gece Masalları gibi- başka masallar yer alabilir.

7. Masallarda olağanüstü varlık, kişi ve yerlere yer verilir.

8. Masallarda padişahtan köleye, hırsızdan tüccara her ekonomik ve kültürel çevreden insan bulunur.

9. Masallarda hayvanlardan (keçi, tilki, ayı, tavşan, kedi, köpek...) bitikilere (ağaç, gül, turunç, ayva...), eşyalardan ve çeşitli varlıklara (dağ, taş, değirmen, ayna, kase; cin, peri, ejderha, zümrüdüanka) birçok ögeye yer verilir.

10. Masallarda özel adlar bulunmaz. Çin Padişahı, Yemen Padişahının Kızı, peri kızı, üveyanne.  Ancak sık rastlanan, herhangi birini kast eden Ahmet, Fatma, Ayşe, Avcı Mehmet, Köse, Cüce, Keloğlan gibi isimlere rastlanır.

11. Çin, Yemen, Mısır, Hindistan, Bağdat, İstanbul mekan ve ülke isimleri geçebilir. Ancak bu mekanlar, isimleri dışında gerçeklik içermezler.

12. Masalların zamanı "evvel zaman"dır ve hayali/muhayyel bir anı/zamanı ifade eder.

13. Masallarda tek olay bulunur çoğunlukla. Olayların nedenleri açıklanmaz ve olayda geri dönüş olmaz. Rastlantılar masallar için normaldir.

14. Masalda gerçek-hayal, rüya-hakikat, hakikat-gerçeküstü iç içedir.

15. Masalda iyi-kötü mücadelesi söz konusudur. İyi özellikler güzel ve güçlü kahramanda, kötü özellikler çirkin ve zayıf kahramanda yer alır.

16. Masaldaki sembolik anlatım bazı tipleri ve karakteristik özellikleri doğurmuştur: 

    Keloğlan: akıllı, kurnaz, saf

    Köse: İki yüzlü

    Üvey anne: Kötülük, zulüm

    Üvey kız kardeş: Kıskançlık

    Küçük kardeş: Akıllı, doğru, sadık, şanslı

    İhtiyar kişiler: Yardımsever, kerametli

    Kocakarı: Kötü, ara bozan, fesat

    Aslan: Lider, güçlü, padişah

    Tilki: Kurnaz, hileci

    Kurt: Güçlü

    Ayı: İyi kalpli

    Karınca: Çalışkan

    Tavşan: Aptal

17. Masallar çocukları eğiten anlatılar olarak bilinse de bu tanıma uymayan çok sayıda masal vardır.

18. Masalda adalet önemlidir. Masalda hata yapan cezalandırılır, kötülük yerilir. İyilik eden, saf kalpli ödüllendirilir ve iyilik takdir edilir.

19. Masalda imkansızlık olmaz. Büyü, sihir, olağanüstü varlık ve kuvvetler masalda yer alabilir.

20. Masallardan anlatılan toplumun dil ve üslup özellikleri, kültür ve ortamı okunabilir.

21. Masalların anlatıldığı dil, lehçe, şive, ağız masala geçebilir.

22. Masalın anlatım kipi -miş veya -di'li geçmiş zamandır.

23. Masallarda mecazdan benzetmeye, intaktan mübalağaya, tezattan muammaya birçok unsur yer alabilir.

24. Masallar sözlü ve anonim anlatılardır. Derlemeciler masalları yazıya geçirir.

25. İcracı/anlatıcıları genellikle masal analarıdır. Kahvehane gibi mekanlarda anlatıcı değişebilir. Anlatıcı masalı eksiltip çoğaltabilir.

Masalların Yapısal Özellikleri ya da Masalların Bölümleri

1. Giriş-Döşeme: Tekerleme

Masalın giriş bölümüdür. Okuyucuyu-dinleyiciyi masala hazırlar. Toplumda yer alan gülünç durum ve tezatlıkların yer aldığı bu bölümde çocukların ilgiyle okuyup dinledikleri söz ustalığı içeren ifadelere yer verilir. Tekerlemeler bu bölümde yer alır ve genellikle masallar tekerlemelerle başlar. 

“Bir varmış, bir yokmuş.Tanrı’nın kulu çokmuş. Çok demesi yok demesi günahmış” 

Bu bölüm anlatıcının bilgisi, anlatının ortamı, dinleyicinin durumu gibi performansı ilgilendiren sebepler uzun veya kısa olabilir.

Girişte ayrıca konu, kişi veya mekanın tanıtımı yer alabilir. Kahramanın doğumu, gençliği gibi.

2.Gövde-Gelişme-Düğüm

Döşeme bölümü bittikten sonra gelişme bölümünde olaya geçilir. Masalı başlatan, olayı anlatan söz açıcı ifadelerle okuyucuyu heyecanlandıran, okuyucuda dinleme isteği oluşturan gerilim ve düğümler bu bölümde yer alır.

“Vaktiyle memleketin birinde, Adamın Biri, günün birinde, Evvel zaman içinde, Bir gün” 

3. Sonuç: Üç Elma, Dua, Ödül

Gövde-gelişme-düğüm bölümünde yer alan olaylar bu bölümde aydınlanır. Düğüm çözüldükten sonra mutlu son, kırk gün kırk gece süren düğünlere bu bölümde yer verilir. 

Kötülerin kırk katır veya kırk satırla cezalandırıldığı bölüm veya kırk gün kırk gece süren bir düğün bu bölümdedir. Burada kahraman ve dinleyicileri sevindiren mutlu son bulunur.

Gökten üç elmanın düştüğü, elmaların bazen ödül olarak anlatan-dinleyen-okuyanların başına düştüğü ve duanın edildiği bölüm sonuçtur. Dua ve dilekler bu bölümdedir.

"Gökten üç elma düştü biri anlatanın, biri yazanın, biri de dinleyenlerin başına"

“Onlar ermiş muradına, darısı başımıza”