Kelimede Anlam Değişmeleri
Kelimeler, zamanla farklı sebeplerden anlamlarını değiştirebilir. Mesela "yavuz" kelimesi eskiden kötü anlamıyla kullanılırken bugün iyi anlamıyla kullanılmaktadır. Burada yavuz kelimesinde anlam iyileşmesinden bahsetmek mümkündür. Bu bazen anlam kötüleşmesi şeklinde de görülebilir. Mesela "amele" kelimesi işçi anlamına gelirken bugün vasıfsız, kötü insan gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Anlam iyileşmesine benzer bir örnek güzel adlandırmadır. Güzel adlandırmada ise insanlar bir kelimeyi, kavramı doğrudan kullanmak istemediklerinde ortaya çıkar. Ancak burada kısa kelimenin daha uzun halinin kullanılması söz konusudur. Mesela "cin" kelimesi üç harften oluşurken onun yerine kullanılan üç harfliler ifadesi daha uzundur. "Verem" beş harften oluşurken onun yerine kullanılan ince hastalık on iki harften oluşur. Buna benzer farklı bir kullanım ise dolaylama olarak karşımıza çıkar. Bir sebepten söylenmeyen kelime daha uzun ve dolaylı biçimde söylenir. Mesela "kömür" demek yerine kara elmas "pamuk" yerine beyaz altın, "tüfek" yerine delikli demir, "turizm" yerine bacasız sanayi demek gibi. Burada amaç, benzetme veya işleve vurgu yapmaktır. Mecaz-ı mürsel-ad değişmece olarak karşımıza çıkan anlam değişmesinde ise benzetme amacından çok bir ilişki kurularak yapılır. "Tencere kaynıyor." cümlesinde kaynayan tencere değil içindekidir (iç-dış ilgisi). "Gol, altın kafadan geldi." cümlesinde kastedilen futbolcuyken anlamda futbolcunun bir parçası yer almıştır (bütün-parça). "Rahmet yolları kesti." cümlesinde rahmet/yağmur nedeninin bereket sonucunu doğurması (neden-sonuç) kastedilmiştir. "Fuzuli'yi okumadım." cümlesini kuran kişi sanatçının ismini söylemiştir ama kastettiği sanaçının ürünü, eseridir (sanatçı-eser). "Kamptakilere Batı'da Ortaçağ kalıntılarını gördüğümü söylemeliyim." cümlesinde birden çok mecaz-ı mürsel örneği vardır. Kamptakiler-insanlar, Batı-Avrupa, Ortaçağ- 476-1453 tarihlerini anlatmaktadır.
Bir kelimenin dar ilk anlamı dışında daha geniş yeni bir anlam kazanmasına denir. Mesela "yol" kelimesi insanların ulaşımı sağladığı alan dar anlamından çıkıp insanların bir olay, durum karşısında tuttukları yol-yöntem-tarz anlamına gelmesi anlam genişlemesidir.
Bunun tersi ise anlam daralmasıdır. Bir kelime, geniş anlamını kaybedip daha dar anlamıyla kullanılmasına anlam daralması denir. Türkçedeki "yemiş" kelimesi ilk anlamıyla meyve demekken bugün yemiş ifadesi incir için kullanılmaktadır. Benzer bir örneği çekirdek kelimesinden vermek mümkündür. Çekirdek, meyvelerin sert kabuklu tohum kısmına denirken bugün çekirdek ifadesi ayçiçeği yerine kullanılmaktadır. Mesela "artist" kelimesi Fransızcada sanatçı anlamına gelirken Türkçe sahne sanatçıları için kullanılan bir ifadeye dönüşmüş ve artist kelimesi anlam daralmasına/değişmesine uğramıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı bekliyoruz.