Üstat ve usta kelimeleri aynı kişiyi mi karşılar?

Üstat ve usta kelimeleri aynı kişiyi mi karşılar?

üstat ve usta aynı kelime

Türkçeye Farsçadan geçen ve Farsçada her iki hali de kullanılan “üstat” ve “usta” kelimelerinin aynı kökten geldiğini biliyor muydunuz? İran entelektüeli “üstat”, İran orta sınıfı kelimeyi “usta” şeklinde kullanıyor.

Arap alfabesiyle (ﺍﺳﺘﺎﺩ) şeklinde yazılan “üstat” herhangi bir bilim dalında, ilimde, sanatta, edebiyatta veya konuda söz sahibi olmayı ifade eder. Farsçadan dilimize geçen ve bahsedilen meseleye tam vakıf olan kişi için kullanılır. Mesela Tanzimat Edebiyatı’yla başlayan eski-yeni tartışmasında biçim ve içerik yönünden eskiyi tamamen reddeden ve bunu güçlü biçimde eserleriyle gündeme taşıyan Abdülhak Hamit Tarhan, mensubu bulunduğu Servet-i Fünun şairleri tarafından “üstat” kabul edilmiş ve kendisine “üstad-ı azam-büyük üstat” denmiştir. Üstad-ı azam, aynı zamanda Mason localarının başkanı, Masonlukta üst derece anlamlarına da gelir. Üstat kelimesi de yine hoca, öğretmen gibi anlamlarda kullanılır. Samimi, teklifsiz konuşmalarda da kullanılır: Üstad, ne buyurmuştunuz?

Farsçada “üstat” kelimesi büyük hoca, âlim, işinde zirve, mahir insan gibi anlamlarda kullanılır. Bir sanat ya da zanaatı iyi bilen, o sanat ve zanaatın gereklerini yerine getirebilen “üstat” kelimesi halk arasında değişime uğramış ve “usta” olmuştur. Üstad ve usta halleriyle Türkçede kullanılan bu kelime, bu haliyle sanat veya zanaatı öğreten kişi olmuştur: Mermer ustası, duvar ustası, döner ustası gibi. Usta deyince eğitim ve öğretimde usta-kalfa-çırak ilişkisi de devreye girmektedir.

Özetle, üstat da olsa usta da olsa kısaca bir işi iyi bilen kişidir. Üstat Necip Fazıl da, Ali Usta da işin de uzman olmayı ifade eder. Daha kısa belki sanatkar yerine üstat, zanaatkar yerine usta demek doğru olur. Bir aydının, okumuşun dilinde "üstat", halkın dilinde "usta"...