Yansıma Sözcükler (Türkçede kullanılan yansıma sözcükler)

Yansıma, ses ve ışık dalgalarının bir yere çarpıp geri dönmesi, aksetmesi demektir. Ancak Türk Dili ve Edebiyatı-Türkçe soruları içinde ses dalgalarının bir yere çarpıp dönmesi yansıma olarak kabul edilir. Işıkla ilgili yansıma (mesela parlama) kelimeleri kabul edilmez. Ses için de o sesin mutlaka çıkarılan bir ses olması gerekir. Bu tip sorularda çeşitli yollarla çıkan seslerin insan tarafından taklit edilip kullanılmasıyla ilgilidir. Canlı ve cansız varlıkların çıkardıkları sesleri yansıtan sözcükler yansıma sözcük kabul edilir. Hapşırma, rüzgarın uğultusu, camın kırılması, akarsuyun çıkardığı ses, hayvanların çıkardıkları sesler gibi... Örnek:

Doğa taklidi olan anlamsız sözcüklere “yansıma sözcük” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma kökenli sözcük yoktur?A.    Dağlardan denizlere gürül gürül akıp gelen ırmaklarımız vardı.
B.    Kulağıma bir şey fısıldanıyor gibi geldi; uyandım, kimse yok.
C.    Buralarda dağdan taştan bereket fışkırıyor.
D.   Uzaktan duyduğu şangırtıyla irkildi.
E.      Arabanın sesini duyunca yola doğru koştu ve şoföre seslendi.
(Kaynak : http://www.sorukurdu.com/test-sorular/LYS-Anlam-Iliskilerine-Gore-Sozcukler-4760-3.html)

Yansıma kelimesi mecaz olarak kullanıldığında da; bir olayın, durumun etkilerinin, tesirlerinin bir yerde-insanda görünür hale gelmesi, ortaya çıkması demektir.

a.İnsanların çıkardığı seslerden türetilen yansıma sözcükler:
şak, şaklatmak, şaklamak, şakırtı
çıtlamak, çıtlatmak, çıt
hapşırmak, hapşırık, hapşu
horlamak, horultu, horr



b.Doğadaki varlıklara ait yansıma sözcükler:
şırıldamak, şırıltı, şırıl
gıcırdamak, gıcırtı, gıcır
çatırdamak, çatırtı, çatır

c. Nesne sesleri (Çeşitli cihaz ve araçlara ait yansıma sözcükler):
fıslamak, fıs, fısıltı, fısırtı
patlamak, pat
vınlamak, vın
bom
güm
zırlamak, zırıltı, zır, zırıl zırıl

c.Hayvanlara ait seslerden oluşturulan yansıma sözcükler:
miyav, miyavlamak
tıs, tıslamak
hav, havlamak
me, melemek
mö, möö, mölemek
cik, ciklemek
vızıl, vızıldamak


Yansıma sözcükler ikileme şeklinde kullanılabilir:
fokur fokur, tıkır tıkır, vızıl vızıl, çıt çıt, tısıl tısıl, şırıl şırıl...


Yansıma sözcükler yansıma anlamıyla cümlede kullanılmalıdır. Mecaz anlama gelecek şekilde kullanılırsa artık yansıma özelliğini kaybeder:

Ortaklık çatırdıyor. (Ortaklık bozulmak üzere)

"Şu dünya, güzelim dünya
Tıkır tıkır işliyor (Dünyadaki işler hiç aksamadan işliyor)
İnsanlar, insanlar, insanlar
Neden böyle çekişip durur
Aklım ermiyor."

“Ceylanlar sürü sürü kuzular ağıl ağıl
Irmaklar gürül gürül, dereler çağıl çağıl.”( Necati Cumalı)

“Onun da gözlerinden şıp şıp, iki damla yaş akar.” (S.Birsel)


Bazı yansıma sözcükler yansımadan türemlerine rağmen bir kavrama ad olabilir:
bomba (patlayıcı), çıt çıt (saça ekleme yapma), cırt cırt (bant), cızbız (ızgara), patpat (minik motor), civciv (tavuk yavrusu), dırdır (çok tekrarlanan söz), gırgır (minik süpürge), şakşak (tesbih)...

Yansımadan türemiş kelimelere örnekler ve cümle içinde kullanımı:
hapşırınca: Hapşırınca "Elhamdülillah" dedi.

horultu: Arkadaşımın horultusundan uyuyamadım ancak uyanınca horlamadığını iddia etti.

tıkırtı: Şose geçen atların ayak tıkırtılarını duyabiliyorduk.

çıtırtı: Ateşin çıtırtısı sessizliği bozuyordu.

cızır cızır: Çaydanlığın cızır cızır kaynaması epey sürdü.

Yansımadan türemiş diğer kelimeler:

gürlemek, gürüldemek, gürültü, gür

gıcırdamak, gıcırtı, gıcır

miyavlamak, miyav, miyavlayış

havlamak, havlayış, hav

melemek, me, mee

çatlamak, çat

tıslamak, tıs

fıslamak, fıs
agu, agulamak, agulayış
gak, gaak, gaklamak, gaklayış
üürü
vak vak, vaklamak
a iii, aii, 
mır mır, mırıldamak, mırlamak
vırak, vrak, vıraklamak
şılak, şlak
tak tak, taklatmak 
tık tık, tıklatmak
vrum vrum
daaa diii, dadi dadi
zır zır, zırlamak, zırıldamak
çuf çuf, çufçuflamak
bip bip, biiip, biplemek
ay ay, ayy
ohh, oh oh, oh
ahh, aah, ah ah
off, of of, oflamak
üff, üfflemek 
uff, uf uf
düt düt, düüt
ühhü ühüü
öhhö, öhöö
şak şak, şaklatmak, şaklamak, şakşakçı, şakşakçılık
şakırdamak, şakır şakır
ıngaa ıngaa, ıngaa
küt küt, kütletmek, küt
pat, patlamak, patlayış
güm, güm güm, gümlemek
hah hah ha
heh heh he
he he he
pırrr, pır pır
çat, çat çat, çatlamak, çatlayış
kırt, kırt kırt
çat, çatırt, çatırtı, çatırdamak, çatır çutur
muah muah, muah
muck muck, muck
bom, boom
uuu uu, uuu, vuu vuu
şıp şıp, şıp
şap şup, şapur şupur, şapırdamak, şapırdatmak
cırt, cırt cırt
cart, caart
cart curt

tıtıtı, tı tı tı

takır takır, takırdamak, takırtı
çağıl çağıl, çağıldamak, çağıldayış
şarıl şarıl, şarıldamak
hıçkırık, hıçkırmak
öğürmek
böğürmek
vıdı vıdı
dır dır, dırdır
gacur gucur, gacırdamak
bangır bangır
fosur fosur
çın çın, çınlamak
pıt pıt, pıtır pıtır, pıtırtı

mız mız, mızlamak, mızıldamak, mızıkçılık
gır gır, gırgır
hırgür, hır gür
pohpoh, pohpohlamak
pisi pisi
çiş çiş, çiş
cap cap, şap şap, cılp cılp
paldır küldür
pat küt, pata küte
hapır hupur
hüngür hüngür
mışıl mışıl
carta curta
patır patır
zart zurt
tan tun
tangır tungur
tıngır tıngır, tıngırdamak, tıngır mıngır
kıtır kıtır
kıkır kıkır, kıkırdamak, kıkırdayış
çın çın, çınlamak, çınlatmak
inlemek, inim inim, inletmek
viyaklamak, viyak
vıyaklamak, vıyak
ciyaklamak, ciyak ciyak, ciyak
uuu, uuuğ, uğultu, uğuldamak
şaldır şuldur
dan dun, dan dun etmek
kart kurt
fıkır fıkır

Liste uzatılabilir. Ne tür sesler yansıma olabilir? Kısaca şu tip seslerden yansıma sözcük oluşturulabilir:

Hayvan sesleri: Kedi, köpek, karga, kurbağa, tavuk - horoz, eşek, at, inek-öküz, ördek, serçe, güvercin sesleri...

Nesne sesleri: kapı sesi, fotoğraf makinesi çekim sesi, alarm sesleri, motor sesleri, saatin çıkardığı ses, telefon sesi, trenin sesi...

İnsan sesleri: Hapşırma, öksürme, sevinç ve üzülme nidaları, bebek ağlaması, yemek yerken çıkarılan sesler, ağlama-gülme sesleri, alkış sesi...

Doğa sesleri: Rüzgar-fırtına sesleri, suyun akış sesleri, gök gürültüsü, yağmur sesleri...

Yansıma sözcükler cümlede kullanılırken sözcüğün türü bakımından farklı görevler üstlenebilir. Kelimenin çeşidi nedir gibi sorularda yansımanın cümlede isim, sıfat, zarf, fiil, fiilimsi, ünlem oluşuna bakmak gerekir.

Hıçkırığım hiç geçmeyecek sandım. (İsim)
Çıtır kurabiye tercihimdir. (Sıfat)
Kedi miyavlıyordu. (Fiil)
Civcivler cik cik ötüyordu. (Zarf)
Tekerden bir ses duyduk: Fısss! (Ünlem)
Onun homurdanışlarına bakarsak işimiz zor. (Fiilimsi)

Yansıma sözcükler cümlede farklı görevler üstlenebilir:
Gürültü rahatsız etti. (Özne: Kim rahatsız etti?)
"Bileklerim çıtır çıtır ötüyor." (Zarf: Nasıl ötüyor?)
Bir fısıltı duydum. (Belirtisiz Nesne: Ne duydum?)
Kuzular meleşti. (Yüklem: Meleşti.)
Çıtırtıya uyandım. (Dolaylı Tümleç/Yer Tamlayıcısı: Neye?



Yansıma sözcükler yapım ve çekim eklerini alabilir. Aldıkları yapım ekine göre kelimeler isim, fiil, fiilimsi olabilir. Yansımadan türemiş fiil, yansımadan türemiş isim ve yansımadan türemiş fiilimsi örnekleri:

tık-ırtı: isimden isim yapan ek (isim)

hor-ultu: fiilden isim yapan ek (isim)

hapşır-ık: fiilden isim yapan ek (isim)

miyav-la-: isimden fiil yapan ek (fiil)

miyavla-mak-: fiilden isim yapan ek (fiilimsi)


Kırgız – Türk Dillerindeki Yansıma Sözcüklerden Oluşan İkilemeler adlı çalışmaya göre Divanü Lûgati’t-Türk’te geçen ikilemeler ve anlamları:

Takır takır: atın ayağından çıkan ses

Tikir tikir: takır takır’la aynı anlamda

Tükü tükü: köpek eniği/yavrusu

Karı kurı: kısrak çağırma nidası

Çiş çiş: çocukların çişi için kullanılan ifadeler

Kağ kuğ: kaz ötüşü

Kak kuk: kaz sesi

Buç buç: semürgek kuşu için yeme giderken

Badar badar: patır patır

Sart surt: fart furt/ayağın pabup içinde çıkardığı ses

Tap tap: vücudun çeşitli bölgelerine vurulunca çıkan ses

Tırt tırt: cart cart

Kart kurt: parmak çıtlaması

Zap zap: zıp zıp koşmak

Karç kurç: katır kutur yemek

Çab çab: şapır şupur

Şap şap: şap şap

Şap şap: şapur şupur

Sur sur: şarul şurul içmek

Kürt kürt: bir şey yerken kütür kütür çıkan ses

Kar kur: guruldamak

Çar çur: çar çur yemek

Buldur buldur: güldür güldür

Tus tus: elbiseye çabuk çabuk vurulunca ses

Çalk çulk: itince çıkarılan ses

Çars çars: vurulunca çıkan ses çat çat

Çat çat: çat çat bir şey düşünce çıkan ses

Çart çurt: her şeyin ufağı, döküntüsü

Çak çuk: odun kırılmasında çıkan ses

Çağ çuğ: çar çur

Çınğıl çınğıl: çingil çingil

Çıgıl tıgıl: sert şeyler birbirine vurulunca çıkan ses

Danğ dunğ: dan dun

Tonğ tunğ: katı bir sert yüzeye çarpınca çıkan ses

Tanğ tunğ: tan tan sesi

Tok tok: taşın taşın vurmasıyla çıkan ses

Şar şar: şiddetli yağmurda çıkan ses

Çik çik: keçiyi çağırmak için kullanılan ses

Çilik çilik: keçiyi çağırmak için kullanılır

Çök çök: deveyi ıhtırmak için kullanılan ses

Zak zak: koçları kışkırtma sesi

Çuh çuh: atı yürütmek için azarlamak

Kah kah: köpeği çağırma sesi

Tuşu tuşu: eşeği durdurmak için kullanılan ses

Tah tah: Salınınca şahini çağırmak için kullanılan ses

Hoç hoç: keçi güdülürken çıkarılan ses

Heç heç: atları gayrete getirmek için kullanılan ses

Uş uş: öküzü suvarmak için kullanılır

Op op: eşeğin ayağı kayınca kullanılır

Çür çür: süt sağılırken kabın çıkardığı sesi anlatır

Cur cur: deve sağılırken kabın çıkardığı sesi anlatır

Kars kars: el çırpınca çıkan ses

Kur kur: karın gurultusu

Çigir çigir: ekmeğin içindeki taşın dişe denk geldiğinde çıkan ses için

Şel şül: umutsuz, yöntemsizliği ifade için

Kiyim kiyim : uyuşukluk için kullanılan ses

Müngüz müngüz: bir çocuk oyunu ve bu oyunda kullanılan ses

Ötüş ötüş: oyunda arkadışını it anlamında

Tama tama: damlaya damlaya

Bart burt: aniden her yandan tutmak

Axsak buxsak: topal ve çolak

Buldur buldur: güldür güldür

Çınğıl çınğıl: gemin çıkardığı ses

Tap tap: vücudun çeşitli bölgelerine vurulunca çıkan ses

Tus tus: elbiseye çabuk çabuk vurunulanca çıkan ses                    

Çab çab: şapur şupur

Şap şap: şapur şupur

Badar badar: patır patır

Kur kur: karın gur guru

…