Halk Edebiyatı Aşık Tarzı Nazım Şekli: Koşma

 

 Halk Edebiyatı Aşık Tarzı Nazım Şekli: Koşma

Koşma, Aşık Tarzı Halk Edebiyatı şeklidir.

Yiğitlik, güzeller, aşk, tabiat güzellikleri, ölüm, ayrılık, hasret gibi konularda yazılabilir.

Hece ölçüsüyle yazılır. 11’li hece ölçüsünün durakları 6+5 veya 4+4+3 şeklinde olabilir.

Koşmanın nazım birimi dörtlüktür ve 3-5 dörtlük halinde yazılır.

Kafiye düzeni ilk dörtlükte abab, abcb şeklinde olur (abab, cccb, dddb, eeeb, fffb veya abcb, dddb, eeeb, fffb, gggb )

Yarım kafiye en yaygın kafiye türüdür. Tam ve zengin kafiye örneklerine rastlanır.

Koşmalar saz-bağlama eşliğinde ezgiyle okunur.

Koşuk Örneği

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Koşuk Örneği

Eski Türk Edebiyatındaki koşuk, Divan Edebiyatındaki gazel, Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatındaki soneler konu yönüyle koşmaya benzer özellikler taşır.

Aşık veya ozan şiirinin sonunda mahlasını veya tapşırmasını belirtir.

Dedim dedi tarzı koşmalara müracaa koşma denir. Aşık-sevgili gibi karşılıklı söyleşmeler bu tip koşmalara örnektir.

Yapılarına göre koşmalar; düz, yedekli, musammat, ayaklı, zincirleme, zincirleme ayaklı ve koşma şarkı şeklinde ayrılır.

Bütün kafiyeleri cinaslı koşmalara da rastlanır. Bunlara tecnis koşma denir.

Koşmaların dili sadedir. Anlatımı yalın ve içtendir.

Halk Edebiyatı’nın en en yaygın nazım şekli örnekleri:

 

Koşma Örneği 1

Her sabah her sabah sallanan güzel

Sallanma karşımda, ilazım değil

Ben bilirim senin gönlün bendedir

Benim gönlüm geçti, ilazım değil

 

Yine haber geldi yardan yanıma

Kötü sözler kar etmiyor canıma

Gel der iken gelmez idin yanıma

Kız senin sevdiğin ilazım değil

 

O güzelin ayağında mesi var

Mutlak bizi öldürrneğe kasti var

Benden başka sanlacak dostu var

Onlar varsın sarsın ilazım değil

 

Karacaoğlan camalını kaldırsın

Mevlam güzelliğin daha arttırsın

Ölürsem cenazemi iller kaldırsın

Gelmesin üstüme, ilazım değil

 

 

Koşma Örneği 2

Vara vara vardım ol kara taşa,

Hasret ettin beni kavim kardaşa,

Sebep ne gözden akan kanlı yaşa,

Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

 

Nice sultanları tahttan indirdi

Nicesinin gül benzini soldurdu

Nicelerin gelmez yola gönderdi

Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

 

Karac’oğlan der ki kondum göçülmez

Acıdır ecel şerbeti içilmez

Üç derdim var birbirinden seçilmez

Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm   (Karacaoğlan)

 

 

Konularına göre koşmalar dört başlıkta incelenir. Koşma nazım biçiminin türleri ve örnekleri şu şekildedir:

            

            GÜZELLEME

            Atın beli kısa boynu uzunu

Kuru suratlısı elma gözünü

Kızın iplik iplik süt beyazını

Severim kır atı bir de güzeli

KOÇAKLAMA

            Kara yara bir kavgaya girmedik

Sağa-sola kılıçları vurmadık

At üstünde döğüşerek ölmedik

Ok değmeden gözlerimiz kör oldu

 

AĞIT

            Bir çıkmaza girdi bugün yolumuz

Geçit vermez sağımızla solumuz

Kalır gayrı bizim burda ölümüz

Mert ağlasın namert olan utansın

 

TAŞLAMA

            Dinlen alıviriş iden gaziler

            Size diyem saglam müşterileri

            Ben acıdım yürecigim sızılar

            Akbabadur ugursuzların biri