Tekke Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Türleri: İlahi

 

Tekke Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Türleri

İlah, Allah demektir. İlah kelimesinin sonuna nispet i’si getirilerek oluşturulan ilahi, Allah’a övgü ve yakarış için yazılan şiirlerin genel adı olmuştur. Dini-tasavvufi konular, ilahilerin konusu olabilir. Hecenin 8’li ölçüsüyle yazılan ilahiler, koşma nazım şeklinin özelliklerini taşır. 11’li hece ölçüsüyle yazılan ilahilere de rastlamak mümkündür. Yunus Emre, ilahi türü deyince ilk akla gelen isimlerden biridir.

İlahiler, Halk Edebiyatı alt kolu olan Tekke-Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekli-Biçimi-Türü olarak değerlendirilir. Tasavvuf edebiyatı içerisinde değerlendirilen ilahiler, farklı anlayışlarda farklı adlarla anılır:

Mevleviler ilahiye ayin

Bektaşiler ilahiye nefes

Gülşeniler ilahiye tapuğ

İlahiler, daha çok 8'li hece ölçüsüyle yazılır. 7, 8, 11, 14 ve 16'lı hece ölçüsüyle yazılan ilahiler de bulunur. 7 ve 8'li hece ölçüsüyle yazılanlar daha çok dörtlük nazım birimiyle, 11, 14 ve 16'lı hece ölçüsüyle yazılan ilahiler beyit nazım birimini kullanır.

İlahi Örneği

Benüm bunda kararum yok

Ben gine gitmeğe geldüm

Bazirgânam metâum çok

Alana satmağa geldüm

 

Ben geldüm dâva içün

Benüm işüm sevi içün

Dostun evi gönüllerdür

Gönüller yapmağa geldüm

 

Dost esrüği delüliğin

Âşıklar bilür neliğüm

Değşürüben ikiliğüm

Birliğe yitmeğe geldüm

 

O pâdişâh ben kulıyam

Dost bağçesi bülbüliyem

Ol hocamun bağçesine

Şâd olup ötmeğe geldüm

 

Bunda bilişmeyen cânlar

Anda bilişemez anlar

Bilişüben ben dostıla

Hâlüm arz itmeğe geldüm

 

Yûnus eydür âşık oldum

Ma'şûka derdinden öldüm

Gerçek erün kapusından

Ömrüm harc itmeğe geldüm

(Yûnus Emre Divanı)

İlahi Örneği 2

Acep şu yerde var mı ola
Şöyle garip bencileyin
Bağrı başlı, gözü yaşlı
Şöyle garip bencileyin

Gezdim Rum ile Şam'ı
Yukarı elleri kamu
Çok istedim, bulamadım
Şöyle garip bencileyin

Bendeler garip olmasın
Firkat oduna yanmasın
Hocam kimseler olmasın
Şöyle garip bencileyin

Bir garip ölmüş diyeler
üç günden sonra duyalar
Soğuk su ile yuyalar
Şöyle garip bencileyin

Söyler dilim ağlar gözüm
Gariplere göyner özüm
Meğer ki gökte yıldızım
Ola garip bencileyin

Nice bu dert ile yanam
Ecel ere bir gün ölem
Meğer ki sinimde bulam
Şöyle garip bencileyin

Emrem Yunus biçare
Bulunmaz derdine çare
Var imdi gez şardan şare
İste garip bencileyin

İlahi Örneği 3

Arayı arayı bulsam izini

İzinin tozuna sürsem yüzümü

Hak nasib eylese görsem yüzünü

Ya Muhammed canım arzular seni

 

Bir mübarek sefer olsa da gitsem

Kabe yollarında tozlara bat sam

Hub cemalin bir kez düşümde görsem

Ya Muhammed canım arzular seni

 

Zerrece kalmadı kalbimde hile

Sıdk ile girmişem ben bu hak yola

Ebu Bekir, Ömer, Osman'da bile

Ya Muhammed canım arzular seni

 

Ali ve Hasan, Hüseyin anda

Sevdası gönüllerde muhabbet canda

Yarın mahşer günü Hak divanda

Ya Muhammed canım arzular seni

 

Yunus senin methin eder dillerde

Dillerde dillerde her gönüllerde

Arayı arayı gurbet illerde

Ya Muhammed canım arzular seni