AHMET YESEVİ (1093-1166) VE DİVAN-I HİKMET
Hikmet; bilgece söz, düşündüren
söz, üzerinde düşünülmesi gereken söz gibi anlamlara gelir. Divan-ı Hikmet, 12.
yüzyılda, Hoca Ahmed Yesevi yazdığı “hikmet” adlı
şiirlerin toplandığı kitabın adıdır. Eser didaktik bir yapıya sahiptir.
Manzumdur. Eserde İslamiyet’in öğretileri, dünyanın geçiciliği, ahiretin ve
hesabın varlığı, iyi ve doğru insan olmanın fazileti gibi konular işlenir.
Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini
içeren eser nasihatname/öğüt kitabı niteliği gösterir. Eserde Hakaniye lehçesinin
özellikleri görülür. Arap alfabesiyle yazılan eserde 144 hikmet ve 1 münacaat
bulunur. Eser dörtlükler halinde ve hece ölçüsüyle yazılmasına rağmen bazı şiirler
aruzla ve beyitle yazılmıştır. Hikmetlerde 7'li, 12'li hece kalıpları
kullanılmıştır. Duraklı şiirlerde 4+3, 4+4+4 durakları görülür. İstifham (soru
sorma), telmih (hatırlatma) ve tecahul-i arif (bilmezlikten
gelme) sanatları eserde sık geçen
sanatlardır. Hikmetlerde milli/ulusal ögeler (ölçü, nazım
biçimi, yarım uyak) ile İslamî ögeler (din ve tasavvuf
konuları, yabancı sözcükler) bir arada kullanılır. Eser; Yunus
Emre, Hacı Bektaş Veli, Hacı Bayram Veli gibi mutasavvıfları etkilemiştir.
Eser, tasavvufi Türk edebiyatının ilk ürünü olarak kabul görür. Şair
Hoca Ahmet’e, Yesi şehrinden olduğu için Yesevî (Yesili) denmiştir. Şair 73
yaşında ölmüştür. Babasını yedi yaşında iken kaybeden Yesevi, Buhara’ya giderek
tasavvufu Arslan Babadan ve Şeyh Yusuf Hemedani'den öğrendi. Alperenler,
Horasan erenleri olarak bilinen gruplar, 1071 sonrası Anadolu’ya
gelmiştir. 13. yüzyılda Anadolu'da
görülmeye başlayan Bektaşîlik, Babaîlik, Haydarîlik gibi tarikatlar Yesevîlik
tarikatının kollarıdır. Hacı Bektaş, Sarı Saltuk, Ahi Evren, Ede-Balı,
Geyikli Baba gibi kişiler de Ahmed Yesevî'nin Anadolu'ya gelen halifelerdir. Divan-ı
Hikmet yazmaları 17. Yüzyıla aittir. Ahmed Yesevi, tasavvufi halk şiirinin
öncüsü sayılmıştır. Arapça veya Farsça yerine Türkçeyi kullanan
şair öğretisini "Dört Kapı" (Şeriat, Tarikat, Marifet
ve Hakikat) üzerine kurmuştur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı bekliyoruz.